ΤΟ ΡΗΜΑ ΜΠΟΡΩ ΣΤΟΝ ΕΝΕΣΤΩΤΑ
Το ρήμα Μπορώ χρησιμοποιείται στον Ενεστώτα για να δηλώσουμε την ικανότητα ενός ατόμου να κάνει κάτι στο παρόν.
π.χ.: babam yeni arabayı çok iyi sürebiliyor
(Ο μπαμπάς μου μπορεί να οδηγήσει το νέο αμάξι πολύ καλά)
Για να δηλώσουμε μια δυνατότητα που ισχύει σαν γενική αλήθεια τότε χρησιμοποιούμε τον Ενεστώτα διαρκείας
π.χ.: Pasaportlari yok yurt dışına gidemezler
(Χωρίς διαβατήρια δεν μπορούν να πάνε στο εξωτερικό)
ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ*
ΚΑΤΑΦΑΣΗ
Η
κατάφαση του μπορώ στον ενεστώτα σχηματίζεται αν στη ρίζα του ρήματος
προσθέσουμε την κατάληξη του μπορώ, στη συνέχεια την κατάληξη του
ενεστώτα και τέλος τις προσωπικές καταλήξεις. Ανάμεσα στη κατάληξη του
μπορώ και στην κατάληξη ενεστώτα αναπτύσσεται στο γράμμα i.
Ρίζα Ρήματος + (y)-ebil/-abil + i + Κατάληξη Ενεστώτα + Προσωπικές Καταλήξεις
Ρίζα Ρήματος + (y) -ebil/-abil + i + yor + Προσωπικές Καταλήξεις
Ας πάρουμε για παράδειγμα το ρήμα çağırmak (φωνάζω).
Η ρίζα του ρήματος είναι η çağır.
Έχουμε λοιπόν:
çağır+abil+i+yor +um = çağırabiliyorum
çağırabiliyorsun
çağırabiliyor
çağırabiliyoruz
çağırabiliyorsunuz
çağırabiliyorlar
Παρατηρούμε ότι μετά την κατάληξη -ebil/-abil το ρήμα κλείνεται κανονικά όπως στον ενεστώτα
ΑΡΝΗΣΗ
Η άρνηση του μπορώ σχηματίζεται με την προσθήκη της αρνητικής κατάληξης του μπορώ -a/-e
στη ρίζα του ρήματος. Στη συνέχεια κολλάει η αρνητική κατάληξη
ενεστώτα και η κατάληξη του ενεστώτα. Τέλος προστίθεται η προσωπική
κατάληξη
Ρίζα ρήματος + (y)+ Αρνητική κατάληξη μπορώ + Άρνηση Ενεστώτα +Κατάληξη Ενεστώτα +Πρ. Καταλήξεις
Ρίζα Ρήματος + (y) -a/-e + -mı/-mi + yor + Προσωπικές Καταλήξεις
Για να δούμε πως μπορούμε να πούμε δεν μπορώ να περιμένω σε όλα τα πρόσωπα:
beklemek
Η ρίζα του ρήματος είναι η bekle
Έχουμε λοιπόν:
bekle+y+e+mi+yor+um = bekleyemiyorum
bekleyemiyorsun
bekleyemiyor
bekleyemiyoruz
bekleyemiyorsunuz
bekleyemiyorlar
ΕΡΩΤΗΣΗ
Για
να σχηματίσουμε την ερώτηση στη ρίζα του ρήματος προσθέτουμε την
κατάληξη μπορώ, μετά το γράμμα i και στη συνέχεια την κατάληξη του
ενεστώτα. Ακολουθεί η ερωτηματική λέξη mu στην οποία κολλάνε οι
προσωπικές καταλήξεις (πλην του γ' πληθυντικού προσώπου όπου οι
προσωπικές καταλήξεις κολλάνε στη ρίζα του ρήματος μετά την κατάληξη
ενεστώτα). Στο α' ενικό και πληθυντικό πρόσωπο ανάμεσα στην ερωτηματική
λέξη και στην προσωπική κατάληξη αναπτύσσεται το γράμμα y.
Ρίζα Ρήματος + (y)+ -ebil/-abil + i + Κατάληξη Ενεστώτα mu/mı+(y)+ Προσωπικές Καταλήξεις
Ρίζα ρήματος+ (y)+ -ebil/-abil + i + yor mu/mı+ (y)+Προσωπικές Καταλήξεις ?
Για την ερώτηση ας δούμε το ρήμα almak
Η ρίζα του ρήματος είναι η al
Έχουμε λοιπόν:
alabiliyor muyum?
alabiliyor musun?
alabiliyor mu?
alabiliyor muyuz?
alabiliyor musunuz?
alabiliyorlar mı?
ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ
Η
αρνητική ερώτηση είναι ένας συνδυασμός της άρνησης και της ερώτησης.
Σχηματίζεται αν στη ρίζα του ρήματος προσθέσουμε την αρνητική κατάληξη
του μπορώ, μετά την αρνητική κατάληξη του ενεστώτα και στη συνέχεια την
κατάληξη του ενεστώτα. Ακολουθεί η ερωτηματική λέξη
mu στην οποία κολλάνε οι προσωπικές καταλήξεις (πλην του γ' πληθυντικού
προσώπου όπου οι προσωπικές καταλήξεις κολλάνε στη ρίζα του ρήματος
μετά την κατάληξη ενεστώτα). Στο α' ενικό και πληθυντικό πρόσωπο ανάμεσα
στην ερωτηματική λέξη και στην προσωπική κατάληξη αναπτύσσεται το
γράμμα y.
Ρίζα Ρήματος +(y) -a/-e + -mı/-mi + yor mu/mı+ (y)+Προσωπικές Καταλήξεις ?
Για να δούμε την αρνητική ερώτηση του ρήματος izlemek
Η ρίζα του ρήματος είναι η izle
Έχουμε λοιπόν:
izle + y+ e +mi +yor mu+y+um? = izleyemiyor muyum?
izleyemiyor musun?
izleyemiyor mu?
izleyemiyor muyuz?
izleyemiyor musunuz?
izleyemiyorlar mı?
ΤΟΝΙΣΜΟΣ
- Στην κατάφαση η λέξη τονίζεται στο γράμμα i που αναπτύσσεται ανάμεσα στη κατάληξη μπορώ (abil) και στο yor: çağırabiliyorum.
- Στην άρνηση η λέξη τονίζεται στην αρνητική κατάληξη του μπορώ: bekleyemiyorum.
- Στην ερώτηση η λέξη τονίζεται στο γράμμα i που αναπτύσσεται ανάμεσα στη κατάληξη μπορώ (abil) και στο yor: alabiliyor muyum?
- Στην αρνητική ερώτηση η λέξη τονίζεται στην αρνητική κατάληξη του μπορώ: izleyemiyor muyum?
ΤΟ ΡΗΜΑ ΜΠΟΡΩ ΣΤΟΝ ΕΝΕΣΤΩΤΑ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ
Να θυμίσουμε ότι τους γενικούς κανόνες σχηματισμού και τις εξαιρέσεις τις έχουμε αναφέρει στο Μάθημα 64, το οποίο πρέπει να διαβάσετε πρώτα.
ΧΡΗΣΗ
Χρησιμοποιούμε το -ebil/-abil στον Ενεστώτα Διαρκείας:
- Για να δηλώσουμε κάτι πιθανό να συμβεί στο μέλλον.
İyi öğrenciler sınavı kazanabilir (οι καλοί μαθητές μπορούν να πετύχουν στις εξετάσεις)
- Για να δηλώσουμε μια γενική αλήθεια.
Pasaportlari yok yurt dışına gıdemezler (Χωρίς διαβατήρια δεν μπορούν να πάνε στο εξωτερικό)
Yarın sinemaya gıdebiliriz (αύριο μπορούμε να πάμε στο σινεμά)
- Για να ζητήσουμε κάτι ευγενικά.
Yarın sinemaya gıdebilir miyim? (μπορώ να πάω αύριο στο σινεμά;)
ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ
ΚΑΤΑΦΑΣΗ
Η
κατάφαση του μπορώ στον ενεστώτα διαρκείας σχηματίζεται αν στη ρίζα του
ρήματος προσθέσουμε την κατάληξη του μπορώ, στη συνέχεια την κατάληξη
του ενεστώτα διαρκείας και τέλος τις προσωπικές καταλήξεις.
Ρίζα Ρήματος +(y)+ -ebil/-abil + Κατάληξη Ενεστώτα Διαρκείας + Προσωπικές Καταλήξεις
Ρίζα Ρήματος +(y)+ -ebil/-abil + ir + Προσωπικές Καταλήξεις
Για να δούμε ένα παράδειγμα. Θα πάρουμε το ρήμα koşmak
Η ρίζα του ρήματος είναι koş
Έχουμε λοιπόν:
koş+abil+ir+im = koşabilirim
koşabilirsin
koşabilir
koşabiliriz
koşabilirsiniz
koşabilirler
ΠΡΟΣΟΧΗ
Είχαμε
δει στον Ενεστώτα Διαρκείας ότι οι καταλήξεις του Ενεστώτα Διαρκείας
εξαρτάται από το πόσες συλλαβές έχει η ρίζα του ρήματος και από το αν
τελειώνει σε φωνήεν ή σε σύμφωνο (βλέπε Μάθημα 60). Στη
περίπτωση του μπορώ όμως η κατάληξη του Ενεστώτα Διαρκείας είναι μόνο η
-ir καθώς μετά την ρίζα του ρήματος ακολουθεί η κατάληξη του μπορώ.
Τις προσωπικές καταλήξεις του Ενεστώτα Διαρκείας μπορείτε να τις δείτε στο Μάθημα 60
ΑΡΝΗΣΗ
Η
άρνηση στον Ενεστώτα Διαρκείας σχηματίζεται αν στη ρίζα του ρήματος
προσθέσουμε την αρνητική κατάληξη του μπορώ -a/-e, στη συνέχεια την
αρνητική κατάληξη του Ενεστώτα Διαρκείας και τέλος τις προσωπικές
καταλήξεις του Ενεστώτα Διαρκείας στην Άρνηση. Αν η ρίζα του ρήματος
τελειώνει σε φωνήεν, τότε ανάμεσα σε αυτό και στην αρνητική κατάληξη του
μπορώ αναπτύσσεται το γράμμα y.
Ρίζα Ρήματος+(Y) +Αρνητική Κατάληξη μπορώ+Αρνητική Κατάληξη Εν. Διαρκείας+Προσωπικές Καταλήξεις
Ρίζα Ρήματος+(y)+ -a/-e + -ma/me ή -maz/-maz + Προσωπικές Καταλήξεις
ΠΡΟΣΟΧΗ
Η άρνηση του Ενεστώτα Διαρκείας διαφέρει ανάλογα με το πρόσωπο στο οποίο αναφερόμαστε. Λεπτομέρειες δείτε στο Μάθημα 61.
Οι προσωπικές καταλήξεις του Ενεστώτα Διαρκείας διαφέρουν στην κατάφαση και στην άρνηση. Δείτε τις διαφορές στο τέλος του Μαθήματος 62.
Για να δούμε πως το ρήμα koşmak σχηματίζει την άρνηση με το μπορώ στον Ενεστώτα Διαρκείας
koş+a+ma+m = koşamam
koşamazsın
koşamaz
koşamayız
koşamazsınız
koşamazlar
ΕΡΩΤΗΣΗ
Η
ερώτηση σχηματίζεται με την προσθήκη στη ρίζα του ρήματος της κατάληξης
μπορώ και στη συνέχεια της κατάληξης του Ενεστώτα Διαρκείας. Ακολουθεί
η ερωτηματική λέξη mi στην οποία κολλάνε οι προσωπικές καταλήξεις.
Ρίζα Ρήματος+Κατάληξη Μπορώ+Κατάληξη Εν. Διαρκείας mi+(y)+Προσωπικές Καταλήξεις*
Ρίζα Ρήματος +(y)+ -abil/-ebil+ ir mi+(y)+Προσωπικές Καταλήξεις*
*Πλην
του γ' προσώπου πληθυντικού αριθμού όπου η προσωπική κατάληξη
προστίθεται στη ρίζα του ρήματος μετά την κατάληξη του Ενεστώτα
Διαρκείας.
Θα πάρουμε και πάλι το ρήμα koşmak να δούμε πως σχηματίζει την ερώτηση
koş+abil+ir mi+y+im= koşabilir miyim?
koşabilir misin?
koşabilir mi?
koşabilir miyiz?
koşabilir misiniz?
koşabilirler mi?
ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ
Η
αρνητική ερώτηση σχηματίζεται με το ρήμα στην αρνητική μορφή του γ'
ενικού προσώπου και στη συνέχεια ακολουθεί η ερωτηματική λέξη mı στην
οποία προστίθενται οι προσωπικές καταλήξεις.
Ρίζα Ρήματος+(y)+Αρνητική Κατάληξη Μπορώ (γ' ενικού προσώπου)+Αρνητική κατάληξη Εν. Διαρκείας mı+Προσωπικές Καταλήξεις*
Ρίζα Ρήματος+(y)+-a/-e+ -maz/-mez mı+Προσωπικές Καταλήξεις*
*Πλην
του γ' προσώπου πληθυντικού αριθμού όπου η προσωπική κατάληξη
προστίθεται στη ρίζα του ρήματος μετά την κατάληξη του Ενεστώτα
Διαρκείας.
Ας δούμε τα παραπάνω σε ένα παράδειγμα:
koş+a+maz mι+y+ιm = koşamaz mιyιm?
koşamaz mısın?
koşamaz mı?
koşamaz mıyız?
koşamaz mısınız?
koşamazlar mı?
ΤΟΝΙΣΜΟΣ
Στην κατάφαση ο τόνος μπαίνει στην κατάληξη του Ενεστώτα Διαρκείας
Στην άρνηση ο τόνος μπαίνει στην αρνητική κατάληξη του Μπορώ
Στην ερώτηση ο τόνος μπαίνει στην κατάληξη του Ενεστώτα Διαρκείας
Στην αρνητική ερώτηση ο τόνος μπαίνει στην αρνητική κατάληξη του Μπορώ
ΤΟ ΡΗΜΑ ΜΠΟΡΩ ΣΤΟΝ ΑΟΡΙΣΤΟ
ΧΡΗΣΗ
Ο Αόριστος των καταλήξεων μπορώ χρησιμοποιείται για να εκφράσουμε μια ικανότητα στο παρελθόν.
ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ
ΚΑΤΑΦΑΣΗ
Η
κατάφαση του μπορώ στον αόριστο σχηματίζεται αν στη ρίζα του ρήματος
προσθέσουμε την κατάληξη του μπορώ, στη συνέχεια την κατάληξη του
αορίστου και τέλος τις προσωπικές καταλήξεις.
Ρίζα Ρήματος + (y)+-ebil/-abil + Κατάληξη Αορίστου + Προσωπικές Καταλήξεις
Ρίζα Ρήματος +(y)+ -ebil/-abil +di + Προσωπικές Καταλήξεις
Για να θυμηθείτε τις προσωπικές καταλήξεις αορίστου ανατρέξτε στο Μάθημα 41.
Ας πάρουμε για παράδειγμα το ρήμα bakmak
Η ρίζα του ρήματος είναι bak. Έχουμε λοιπόν:
bak+abil+di+m = bakabildim
bakabildin
bakabildi
bakabildik
bakabildiniz
bakabildiler
ΑΡΝΗΣΗ
Η
άρνηση στον Αόριστο σχηματίζεται αν στη ρίζα του ρήματος προσθέσουμε
την αρνητική κατάληξη του μπορώ -a/-e, στη συνέχεια την αρνητική
κατάληξη του Αορίστου και τέλος τις προσωπικές καταλήξεις . Αν η ρίζα
του ρήματος τελειώνει σε φωνήεν, τότε ανάμεσα σε αυτό και στην αρνητική
κατάληξη του μπορώ αναπτύσσεται το γράμμα y.
Ρίζα Ρήματος+(y) +Αρνητική Κατάληξη μπορώ+Αρνητική Κατάληξη Αορίστου+Προσωπικές Καταλήξεις
Ρίζα Ρήματος+(y)+ -a/-e + -ma/me + Προσωπικές Καταλήξεις
Έτσι λοιπόν το ρήμα bakmak θα γίνει στην άρνηση:
bak+a+ma+dı+m = bakamadım
bakamadın
bakamadı
bakamadık
bakamadınız
bakamadılar
ΕΡΩΤΗΣΗ
Η
ερώτηση του μπορώ στον αόριστο διαφέρει λίγο από τους άλλους χρόνους,
όπως συμβαίνει και με την ερώτηση αορίστου. Οι προσωπικές καταλήξεις
δηλαδή κολλάνε στη ρίζα του ρήματος και όχι στην ερωτηματική λέξη mi.
Έχουμε λοιπόν:
Ρίζα Ρήματος +(y)+ Κατάληξη Μπορώ +Κατάληξη Αορίστου + Προσωπικές Καταλήξεις Aορίστου mi?
Ρίζα Ρήματος+(y)+abil/ebil+di+Προσωπικές Καταλήξεις Αορίστου mi?
Για να δούμε το ρήμα bakmak πως θα σχηματίσει την ερώτηση:
bak+abil+di+m mi? = bakabildim mi?
bakabildin mi?
bakabildi mi?
bakabildik mi?
bakabildiniz mi?
bakabildiler mi?
ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ
Η
αρνητική ερώτηση σχηματίζεται με την προσθήκη στη ρίζα της αρνητικής
κατάληξης Μπορώ, στην οποία κολλάει η κατάληξη Αορίστου και στη συνέχεια
η προσωπική Κατάληξη. Ακολουθεί η ερωτηματική λέξη mi/mı.
Ρίζα ρήματος+(y)+Αρνητική Κατάληξη Μπορώ+Κατάληξη Αορίστου+ Πρ. Καταλήξεις mi/mı?
Ρίζα ρήματος+(y)+-ma/-me+dı/di+Προσωπικές Καταλήξεις mi/mı?
Σύμφωνα λοιπόν με τον παραπάνω τύπο έχουμε
bak+a+ma+dı+m mı? = bakamadım mı?
bakamadın mı?
bakamadı mı?
bakamadık mı?
bakamadınız mı?
bakamadılar mı?
ΤΟΝΙΣΜΟΣ
Στην κατάφαση η λέξη τονίζεται στην Προσωπική Κατάληξη
Στην άρνηση η λέξη τονίζεται στην αρνητική κατάληξη του Μπορώ
Στην ερώτηση η λέξη τονίζεται στην Προσωπική Κατάληξη
Στην αρνητική ερώτηση η λέξη τονίζεται στην αρνητική κατάληξη του Μπορώ
ΤΟ ΡΗΜΑ ΜΠΟΡΩ ΣΤΟ ΜΗ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΑΟΡΙΣΤΟ
ΧΡΗΣΗ
Χρησιμοποιούμε
το μπορώ στον Μη Συγκεκριμένο Αόριστο για να εκφράσουμε μια πράξη που
λέγεται ότι μπόρεσε (ή δε μπόρεσε) να γίνει στο παρελθόν.
ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ
ΚΑΤΑΦΑΣΗ
Η
κατάφαση του μπορώ στον μη συγκεκριμένο αόριστο σχηματίζεται όταν στη
ρίζα του ρήματος προσθέσουμε την κατάληξη του μπορώ, στη συνέχεια την
κατάληξη του μη συγκεκριμένου αορίστου και τέλος τις προσωπικές
καταλήξεις.
Ρίζα Ρήματος + (y)+-ebil/-abil + Κατάληξη ΜΣΑ + Προσωπικές Καταλήξεις
Ρίζα Ρήματος +(y)+ -ebil/-abil +miş + Προσωπικές Καταλήξεις
Για να θυμηθείτε την κατάληξη του ΜΣΑ και τις προσωπικές καταλήξεις του ανατρέξτε στο Μάθημα 55.
Για να δούμε ένα παράδειγμα στη κατάφαση.
beklemek
bekle (ρίζα του ρήματος)
bekle+y+ebil+miş+im= bekleyebilmişim
bekleyebilmişsin
bekleyebilmiş
bekleyebilmişiz
bekleyebilmişsiniz
bekleyebilmişler
ΑΡΝΗΣΗ
Η
άρνηση στον ΜΣΑ σχηματίζεται αν στη ρίζα του ρήματος προσθέσουμε την
αρνητική κατάληξη του μπορώ -a/-e, στη συνέχεια την αρνητική κατάληξη
του ΜΣΑ και τέλος τις προσωπικές καταλήξεις . Αν η ρίζα του ρήματος
τελειώνει σε φωνήεν, τότε ανάμεσα σε αυτό και στην αρνητική κατάληξη του
μπορώ αναπτύσσεται το γράμμα y.
Ρίζα Ρήματος+(y) +Αρνητική Κατάληξη μπορώ+Αρνητική Κατάληξη ΜΣΑ+Προσωπικές Καταλήξεις
Ρίζα Ρήματος+(y)+ -a/-e + -ma/me +miş/mış+ Προσωπικές Καταλήξεις
Έτσι το ρήμα του παραδείγματός μας στην άρνηση θα γίνει:
bekle+y+e+me+miş+im = bekleyememişim
bekleyememişsin
bekleyememiş
bekleyememişiz
bekleyememişsiniz
bekleyememişler
ΕΡΩΤΗΣΗ
Η
ερώτηση στον ΜΣΑ σχηματίζεται ομαλά. Στη ρίζα του ρήματος προσθέτουμε
την κατάληξη μπορώ και στην συνέχεια την κατάληξη του ΜΣΑ. Ακολουθεί η
ερωτηματική λέξη στη οποία κολλάνε οι προσωπικές καταλήξεις.
Ρίζα Ρήματος+(y)+Κατάληξη Μπορώ+Κατάληξη ΜΣΑ mi+(y)+Προσωπικές Καταλήξεις*
Ρίζα Ρήματος +(y)+ -abil/-ebil+ miş mi+(y)+Προσωπικές Καταλήξεις*
*Πλην του γ' προσώπου πληθυντικού αριθμού όπου η προσωπική κατάληξη προστίθεται στη ρίζα του ρήματος μετά την κατάληξη του ΜΣΑ.
Έχουμε λοιπόν:
bekle+y+ebil+miş mi+y+im? = bekleyebilmiş miyim?
bekleyebilmiş misin?
bekleyebilmiş mi?
bekleyebilmiş miyiz?
bekleyebilmiş misiniz?
bekleyebilmişler mi?
ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ
Για να σχηματίσουμε την
αρνητική ερώτηση προσθέτουμε στη ρίζα του ρήματος την αρνητική κατάληξη
μπορώ, στη συνέχεια την αρνητική κατάληξη του ΜΣΑ και τέλος την κατάληξη
του ΜΣΑ. Ακολουθεί η ερωτηματική λέξη στην οποία κολλάνε οι προσωπικές
καταλήξεις. Αν ανάμεσα σε δύο καταλήξεις υπάρχουν δύο φωνήεν
αναπτύσσεται το γράμμα y.
Ρίζα ρήματος+(y)+Αρνητική Κατάληξη Μπορώ+Αρνητική Κατάληξη ΜΣΑ+Κατάληξη ΜΑΣ Ερωτηματική Λέξη+(y)+Προσωπικές Καταλήξεις?
Ρίζα Ρήματος+(y)+ma/me+mış/miş mı/mi+(y)+Προσωπικές Καταλήξεις*?
*Πλην του γ' προσώπου πληθυντικού αριθμού όπου η προσωπική κατάληξη προστίθεται στη ρίζα του ρήματος μετά την κατάληξη του ΜΣΑ.
Επομένως:
bekle+y+e+me+miş mi+y+im? = bekleyememiş miyim?
bekleyememiş misin?
bekleyememiş mi?
bekleyememiş miyiz?
bekleyememiş misiniz?
bekleyememişler mi?
ΤΟΝΙΣΜΟΣ
Στην κατάφαση η λέξη τονίζεται στην Κατάληξη του ΜΣΑ
Στην άρνηση η λέξη τονίζεται στην αρνητική κατάληξη του Μπορώ
Στην ερώτηση η λέξη τονίζεται στην Κατάληξη του ΜΣΑ
Στην αρνητική ερώτηση η λέξη τονίζεται στην αρνητική κατάληξη του Μπορώ