ΓΕΝΙΚΑ
Ας δούμε πως εκφράζουμε την έννοια "όταν", "μόλις" με την μετοχή -dik zaman.
To υποκείμενο την μετοχής μπαίνει πάντα στην ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ.
Χρησιμοποιείται με ταυτοπροσωπία και με ετεροπροσωπία. Στην ταυτοπροσωπία καταλαβαίνουμε το πρόσωπο από το ρήμα της κύριας πρότασης και την κατάληξη κτήσης που κολλάει μετά τη μετοχή . Σε περίπτωση της ετεροπροσωπίας το πρόσωπο φαίνεται από την κατάληξη κτήσης που κολλάει μετά τη μετοχή.
Υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους συντάσσεται η μετοχή.
1ος ΤΡΟΠΟΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ
Στη ρίζα του ρήματος κολλάει η μετοχή -dık/ -dik/ -duk/ -dük ανάλογα την φωνητική αρμονία. Στη συνέχεια κολλάει η κτητική κατάληξη. Ακολουθεί ανεξάρτητα η λέξη zaman
Ρίζα ρήματος + -dık/ -dik/ -duk/ -dük + κτητική κατάληξη zaman
Τι πρέπει να προσέξουμε κατά τον σχηματισμό:
- Το γράμμα d της μετοχής τρέπεται σε t όταν το τελευταίο γράμμα της ρίζας του ρήματος είναι h, ç, f, s, t, k, p, ş (Βλέπε μάθημα 2)
- Το γράμμα k της μετοχής τρέπεται σε ğ όταν κολλάει η κατάληξη κτήσης, η οποία αρχίζει με φωνήεν.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Όταν βγεις από το σπίτι ενημέρωσε:
Evden çıktığın zaman haber ver
όπου:
Evden: από το σπίτι
çıktığın zaman: όταν βγεις ( το ρήμα είναι το çıkmak. Η ρίζα του το çık =
çık+dık+ın zaman =
(κατάληξη κτήσης 2ου προσώπου)
çık+tığ+ın zaman =
(η ρίζα του ρήματος τελειώνει σε k οπότε το d γίνεται t, ενώ το g γίνεται ğ)
çıktığın zaman
haber ver: ενημέρωσε (προστακτική β΄ενικού προσώπου)
ΑΣΚΗΣΗ
Γράψτε την παραπάνω πρόταση σε όλα τα πρόσωπα. (Δηλαδή όταν βγω από το σπίτι θα ενημερώσω - όταν βγεις από το σπίτι ενημέρωσε - όταν βγει από το σπίτι ενημέρωσε - όταν θα βγούμε από το σπίτι θα ενημερώσουμε - όταν βγείτε από το σπίτι ενημερώστε - όταν βγουν από το σπίτι (εσύ) ενημέρωσε)
Για να δούμε κι ένα παράδειγμα με ετεροπροσωπία:
Μόλις βγει ο αδερφός σου από το σπίτι ενημέρωσε
Kardeşin evden çıktığı zaman haber ver
όπου:
Kardeşin (ο αδερφός σου): Υποκείμενο της μετοχής σε ονομαστική
evden: από το σπίτι
çıktığı zaman: όταν βγει ( το ρήμα είναι το çıkmak. Η ρίζα του το çık =
çık+dık+ı zaman =
(κατάληξη κτήσης 3ου προσώπου)
çık+tığ+ı zaman =
(η ρίζα του ρήματος τελειώνει σε k οπότε το d γίνεται t, ενώ το g γίνεται ğ)
çıktığı zaman
haber ver: ενημέρωσε (προστακτική β΄ενικού προσώπου)
2ος ΤΡΟΠΟΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ
Στη ρίζα του ρήματος κολλάει η μετοχή -dık/ -dik/ -duk/ -dük ανάλογα την φωνητική αρμονία. Μετά τη μετοχή κολλάει η κατάληξη κτήσης και στη συνέχεια κολλάει η τοπική πτώση
Ρίζα ρήματος + -dık/ -dik/ -duk/ -dük+ κτητική κατάληξη+ (n)+ τοπική πτώση
Τι πρέπει να προσέξουμε κατά τον σχηματισμό:
- Το γράμμα d της μετοχής τρέπεται σε t όταν το τελευταίο γράμμα της ρίζας του ρήματος είναι h, ç, f, s, t, k, p, ş (Βλέπε μάθημα 2)
- Το γράμμα k της μετοχής τρέπεται σε ğ όταν κολλάει η κατάληξη κτήσης.
- Ανάμεσα στην κτητική κατάληξη γ΄ ενικού προσώπου και της τοπικής πτώσης αναπτύσσεται το γράμμα n.
Σε περίπτωση ετεροπροσωπίας που το υποκείμενο της μετοχής είναι β΄ ή γ΄ ενικό πρόσωπο τότε καλό είναι να μην παραλείπεται.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Όταν βγεις από το σπίτι ενημέρωσε:
Evden çıktığında haber ver
όπου:
Evden: από το σπίτι
çıktığında: όταν βγεις ( το ρήμα είναι το çıkmak. Η ρίζα του το çık =
çık+dık+ın + da =
(κατάληξη κτήσης 2ου προσώπου)
çık+tığ+ın + da =
(η ρίζα του ρήματος τελειώνει σε k οπότε το d γίνεται t, ενώ το g γίνεται ğ)
çıktığında
haber ver: ενημέρωσε (προστακτική β΄ενικού προσώπου)
ΑΣΚΗΣΗ
Γράψτε την παραπάνω πρόταση σε όλα τα πρόσωπα.
Για να δούμε κι ένα παράδειγμα με ετεροπροσωπία:
Μόλις βγει ο αδερφός σου από το σπίτι ενημέρωσε
Kardeşin evden çıktığında haber ver
όπου:
Kardeşin (ο αδερφός σου): Υποκείμενο της μετοχής σε ονομαστική
evden: από το σπίτι
çıktığında: όταν βγει ( το ρήμα είναι το çıkmak. Η ρίζα του το çık =
çık+dık+ı+n+da =
(κατάληξη κτήσης 3ου προσώπου - αναπτύσσεται το γράμμα n)
çık+tığ+ı +n+da =
(η ρίζα του ρήματος τελειώνει σε k οπότε το d γίνεται t, ενώ το g γίνεται ğ)
çıktığında
haber ver: ενημέρωσε (προστακτική β΄ενικού προσώπου)
Η Μετοχή -dik με το Ρήμα Είμαι
Για να πούμε στα τουρκικά όταν είμαι, ήμουν, θα είμαι με τη μετοχή dik τότε χρησιμοποιούμε το ρήμα olmak
Ουσιαστικό Ρίζα olmak + duk + κτητική κατάληξη zaman
Ουσιαστικό ol + duk + κτητική κατάληξη zaman
ή
Ουσιαστικό ol + duk + κτητική κατάληξη + (n) + τοπική πτώση
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Όταν είμαι άρρωστος δεν πάω στη δουλειά
Hasta olduğum zaman işe gitmem
Hasta olduğumda işe gitmem
Όταν είσαι άρρωστος δεν πάω στη δουλειά
(Sen) hasta olduğun zaman işe gitmem
Sen hasta olduğunda işe gitmem
Στο επόμενο μάθημα
Θα δούμε την επιρρηματική χρονική μετοχή -ir -mez