ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΤΙΚΑ - ΑΝΑΘΕΤΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ

ΓΕΝΙΚΑ

Τα ρήματα της ενεργητικής φωνής χωρίζονται σε αμετάβατα (geçişsiz) και μεταβατικά (geçişli)

α. Μεταβατικά: Συνοδεύονται πάντα από άμεσο αντικείμενο, το οποίο μπορεί να είναι είτε οριστικό (σε αιτιατική πτώση), είτε αόριστο (σε ονομαστική πτώση). Η ύπαρξη αντικειμένου στην πρόταση δείχνει ότι το ρήμα είναι μεταβατικό. Το ρήμα δεν μπορεί να σταθεί χωρίς αντικείμενο, δε βγάζει νόημα.

ben gazete aldım

(εγώ πήρα εφημερίδα. Τι πήρα; Εφημερίδα. Επομένως το gazete είναι το αόριστο αντικείμενο)

ben gazeteyi aldım

(εγώ πήρα την εφημερίδα. Τι πήρα; Την εφημερίδα. Επομένως το gazeteyi είναι το οριστικό αντικείμενο)

β. Αμετάβατα: Δεν έχουν αντικείμενο. Η ενέργεια του ρήματος δεν μεταβαίνει σε άλλο πρόσωπο ή αντικείμενο.

ben uyudum

(εγώ κοιμήθηκα-δεν υπάρχει αντικείμενο)

γ. Για να καταλάβω σε ποια κατηγορία ανήκει το ρήμα κάνω τις ερωτήσεις:

niye?

kimi?

ne?

Εάν υπάρχει απάντηση τότε το ρήμα είναι μεταβατικό. Εάν δεν υπάρχει είναι αμετάβατο.

Ο διαχωρισμός των ρημάτων σε μεταβατικά και αμετάβατα είναι απαραίτητος γιατί με την προσθήκη των καταλήξεων της μετάβασης ορίζει την πτώση των αντικειμένων/του αντικειμένου της νέας πρότασης αλλά και το νόημα.

δ. Όταν προστεθούν στα ρήματα οι καταλήξεις της μετάβασης τότε αυτά είτε μεταβιβάζουν την ενέργεια σε κάποιον άλλο είτε η πράξη του υποκειμένου μεταβαίνει σε κάποιον ή κάτι.

ε. Οι καταλήξεις μεταβίβασης είναι :

-dir/-tir (-dır/-tır, -dur/-tur, -dür/-tür)

-ir, -ır -ur, -ür

-t

ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ ΣΕ ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΤΙΚΑ

Όταν σε ένα μεταβατικό ρήμα προστεθούν οι καταλήξεις της μεταβίβασης τότε μετατρέπεται σε μεταβιβαστικό.

Το υποκείμενο μεταβιβάζει την ενέργεια σε κάποιον άλλο, βάζει δηλαδή κάποιον να κάνει κάτι. Αυτός που κάνει την ενέργεια αποτελεί το έμμεσο αντικείμενο και τίθεται ΠΑΝΤΑ ΣΕ ΔΟΤΙΚΗ ΠΤΩΣΗ.

Το έμμεσο αντικείμενο του μεταβιβαστικού ρήματος μπαίνει πάντα στη ΔΟΤΙΚΗ

Ben kardeşime gazete aldırdım

(εγώ έβαλα τον αδερφό μου να πάρει εφημερίδα)

όπου:

Υποκείμενο: Ben

Έμμεσο αντικείμενο (σε δοτική): kardeşime

Άμεσο αόριστο αντικείμενο (σε ονομαστική): gazete

Ben kardeşime gazeteyi aldırdım

(εγώ έβαλα τον αδερφό μου να πάρει την εφημερίδα)

όπου:

Υποκείμενο: Ben

Έμμεσο αντικείμενο (σε δοτική): kardeşime

Άμεσο οριστικό αντικείμενο (σε αιτιατική): gazeteyi

Μπορούμε φυσικά να πούμε ότι έβαλα κάποιον να βάλει κάποιον άλλο να κάνει κάτι. Σε αυτή την περίπτωση:

α. Στο μεταβιβαστικό ρήμα μπαίνει πάλι κατάληξη μεταβίβασης

β. Η πρόταση έχει δύο έμμεσα αντικείμενα στη δοτική

Ben kardeşime çocuğa gazete aldırtım

(εγώ έβαλα τον αδερφό μου να βάλει το παιδί να πάρει εφημερίδα)

όπου:

Υποκείμενο: Ben

Έμμεσο αντικείμενο (σε δοτική): kardeşime

Δεύτερο έμμεσο αντικείμενο (σε δοτική): çocuğa

Άμεσο αόριστο αντικείμενο (σε ονομαστική): gazete

Τις καταλήξεις μετάβασης και το τρόπο μετατροπής των ρημάτων θα τα δούμε αναλυτικά στη συνέχεια του μαθήματος

ΑΜΕΤΑΒΑΤΑ ΣΕ ΑΝΑΘΕΤΙΚΑ

Όταν στα αμετάβατα ρήματα προστεθούν οι καταλήξεις της μεταβίβασης τότε τα ρήματα τρέπονται σε αναθετικά.

Η ενέργεια που κάνει το υποκείμενο μεταβαίνει κάποιον ή κάτι, δηλαδή στο αντικείμενο.

Το αντικείμενο είναι άμεσο και μπαίνει στην αιτιατική.

Ben bebeği uyuttum

(εγώ κοίμισα το μωρό)

Όπου:

Υποκείμενο: Ben

Άμεσο Αντικείμενο (στην αιτιατική): bebeği

Αν στο αναθετικό ρήμα προστεθεί η κατάληξη μεταβίβασης τότε αυτό γίνεται μεταβιβαστικό και η πρόταση διατηρεί το άμεσο αντικείμενο στην αιτιατική αλλά αποκτά και έμμεσο αντικείμενο στην δοτική.

Ben bebeği babasına uyutturdum

(εγώ έβαλα το πατέρα του παιδιού να το κοιμίσει)

Όπου:

Υποκείμενο: Ben

Άμεσο Αντικείμενο (στην αιτιατική): bebeği

Έμμεσο αντικείμενο (στην δοτική): babasına

ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ

Ο σχηματισμός γίνεται με την προθήκη στη ρίζα του ρήματος των παρακάτω καταλήξεων μεταβίβασης:

Ρίζα ρήματος + -dir/-tir (-dır/-tır, -dur/-tur, -dür/-tür)

-ir, -ır -ur, -ür

-t

Ας δούμε τώρα τους κανόνες γραμματικής που ορίζουν ποια κατάληξη μεταβίβασης θα πάρει το κάθε ρήμα

Κατάληξη -t

Όταν η ρίζα του ρήματος έχει πάνω από μία συλλαβή και λήγει σε φωνήεν

uyumak = uyutmak

(κοιμάμαι) = (κοιμίζω)

Βλέπουμε δηλαδή ότι προσθέτοντας στο αμετάβατο ρήμα uyumak την κατάληξη μεταβίβασης -t μετατρέπεται σε αναθετικό.

taşımak = taşıtmak

(μεταφέρω) = (βάζω κάποιον να μεταφέρει)

Σε αυτή τη περίπτωση το ρήμα taşımak είναι μεταβατικό, οπότε προσθέτοντας την κατάληξη μεταβίβασης -t μετατρέπεται σε μεταβιβαστικό.

Όταν η ρίζα του ρήματος είναι δισύλλαβο και λήγει σε l ή r

düzelmek düzeltmek

(βελτιώνομαι) = (βελτιώνω)

oturmak = oturtmak

(κάθομαι) = (βάζω κάποιον να καθίσει)

Κατάληξη -ir, -ır, ur, -ür

Όταν η ρίζα του ρήματος είναι μονοσύλλαβη και λήγει στα σύμφωνα: p, ç, t, s.

bitmek = bitirmek

kaçmak = kaçırmak

içmek = içirmek

ΠΡΟΣΟΧΗ
Υπάρχουν κάποια ρήματα που η ρίζα τους λήγει στα σύμφωνα p, ç, t, s αλλά παίρνουν διαφορετική κατάληξη μεταβίβασης.

koşmak = koşturmak

yapmak = yaptırmak

tutmak = tutturmak

açmak açtırmak

ölçmek ölçtürmek

tatmak tattırmak

kopmak koparmak

Κατάληξη -it (-ıt, -üt, -ut)

Μερικά ρήματα που η ρίζα τους είναι μονοσύλλαβη και λήγει σε k παίρνουν την κατάληξη -it

korkmak = korkutmak

akmak = akitmak

kokmak = kokutmak

ΠΡΟΣΟΧΗ
Υπάρχουν κάποια ρήματα που η ρίζα τους είναι μονοσύλλαβη και λήγει σε k αλλά παίρνουν διαφορετική κατάληξη μεταβίβασης.

çıkmak = çıkarmak

bakmak baktırmak

bıkmak bıktırmak

çekmek çektirmek

takmak taktırmak

Κατάληξη -dir (dır, dür, dur)/-tir (tır, tür, tur)

σύμφωνα με τη φωνητική αρμονία

Όταν η ρίζα του ρήματος λήγει σε σύμφωνο εκτός από τα p, ç, t, s (όταν είναι μονοσύλλαβη) και εκτός από τα r, l όταν έχει πάνω από μία συλλαβές .