ΓΕΝΙΚΑ
Με την προστακτική εκφράζουμε διαταγές, απαγορεύσεις προτροπές ή άδειες.
Όπως
και στα ελληνικά δεν υπάρχει προστακτική για το πρώτο πρόσωπο (ενικού
και πληθυντικού). Στα τουρκικά όμως δεν έχουμε συνεχόμενη και στιγμιαία
προστακτική. Εκφράζονται και οι δύο έννοιες με τον ίδιο τρόπο.
Επίσης η προστακτική δεν έχει χρονικές καταλήξεις.
Για να δούμε πως σχηματίζεται λοιπόν η προστακτική:
ΚΑΤΑΦΑΣΗ
Ben - (δεν υπάρχει προστακτική για το πρώτο πρόσωπο)
Sen Μπαίνει μόνο η ρίζα του ρήματος
Ο ρίζα του ρήματος + -sin/-sın/ -sun/ -sün (ανάλογα με την φωνητική αρμονία)
Biz - (δεν υπάρχει προστακτική για το πρώτο πρόσωπο)
Siz ρίζα του ρήματος +(y)+ in/ -ın/ -un/ -ün ή ρίζα του ρήματος + (y) +iniz/ -ınız/ -unuz/ -ünüz (ανάλογα με την φωνητική αρμονία)
Onlar ρίζα του ρήματος+ -sinler/-sınlar/ -sunlar/ -sünler (ανάλογα με την φωνητική αρμονία)
Για να δούμε λοιπόν δύο παραδείγματα:
ben -
sen oku (διάβασε)
o okusun (να διαβάσει)
biz -
siz okuyun/okuyunuz (διαβάστε)
onlar okusunlar (να διαβάσουνε)
ben -
sen gel
o gelsin
biz -
siz gelin/geliniz
onlar gelsinler
Βλέπουμε
ότι στο β' πληθυντικό πρόσωπο όταν η ρίζα του θέματος λήγει σε φωνήεν
τότε ανάμεσα στη ρίζα του ρήματος και στη κατάληξη προστακτικής
προσθέτουμε το -y
okumak = oku = oku+y+un = okuyun
Θυμάστε
στον ενεστώτα δύο ρήματα που τον σχημάτιζαν ανώμαλα; Ήταν το demek και
το yemek. Τα δύο αυτά ρήματα λοιπόν σχηματίζουν ανώμαλα και την
προστακτική:
Στο β' πρόσωπο πληθυντικού, εκτός από την προσθήκη του y, τρέπουν το e της ρίζας σε i
ben -
sen de
o desin
biz -
siz diyin/diyiniz (δηλαδή: demek = de = di+y+in ή demek = de = di+y+iniz)
onlar desinler
ben -
sen ye
o yesin
biz -
siz yiyin/yiyiniz (δηλαδή: yemek = ye = yi+y+in ή yemek = ye = yi+y+iniz)
onlar yesinler
ΕΡΩΤΗΣΗ
Στη
προστακτική ερώτηση σχηματίζει μόνο το γ πρόσωπο ενικού και πληθυντικού
αριθμού. Ο σχηματισμός της γίνεται με την προσθήκη
της ερωτηματικής λέξεις mi/ mı/ mü/ mu (σύμφωνα με την φωνητική
αρμονία).
Θέμα + κατάληξη προστακτικής mi/ mı/ mü/ mu ?
(γ προσώπου)
Για να δούμε ένα παράδειγμα
Ας πάρουμε το ρήμα oturmak
ben -
sen -
o otursun mu?
biz -
siz -
onlar otursunlar mı?
ΑΡΝΗΣΗ
Όπως
και στην κατάφαση έτσι και στην άρνηση, το πρώτο πρόσωπο δεν υφίσταται.
Για το σχηματισμό της άρνησης στο θέμα του ρήματος προσθέτουμε την
αρνητική κατάληξη -ma/-me (ανάλογα με την φωνητική αρμονία) και στη
συνέχεια προσθέτουμε την κατάληξη της προστακτικής.
Θέμα + αρνητική κατάληξη + κατάληξη προστακτικής
(-ma/-me)
ben -
sen oturma
o oturmasın
biz -
siz oturmayın / oturmayınız
onlar oturmasnlar
Παρατηρούμε
ότι στο β' πρόσωπο πληθυντικού μεταξύ της αρνητικής κατάληξης και της
κατάληξης προστακτικής έχουμε την προσθήκη του γράμματος y
oturmayın
gelmeyin
okumayın
ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΡΩΤΗΣΗ
Όπως
και στην ερώτηση, πάλι μόνο το γ πρόσωπο ενικού και πληθυντικού
αριθμού σχηματίζει αρνητική ερώτηση στην προστακτική. Ο σχηματισμός
γίνεται με την άρνηση της προστακτικής και την ερωτηματική λέξη mi/ mı/
mü/ mu (σύμφωνα με την φωνητική αρμονία).
Θέμα+αρνητική κατάληξη + κατάληξη προστακτικής mi/ mı/ mü/ mu ?
(-ma/-me) (γ προσώπου)
ben -
sen -
o oturmasın mı?
biz -
siz -
onlar oturmasınlar mı?